Aristoteles ve İbn Sina’da Canlıların Oluşumu Üzerine

Aristoteles’in canlılar üzerine yaptığı çalışmaların üçü, Canlılar Üzerine Araştırmalar, Canlıların Parçaları Üzerine ve Canlıların Oluşumu Üzerine, Arapçaya tek bir başlık altında ve tek bir kitap şeklinde Kitâbü’l-Ḥayevân olarak çevrilmiştir. Aristoteles’in Kitâbü’l-Ḥayevân’ı Arapça literatürde bilinmesine ve özellikle bazı kısımlarının sıkça kullanılmasına rağmen İbn Sînâ onun tamamını ele alana kadar kapsamlı bir şerhi yapılmamıştır. İbn Sînâ, Kitâbü’ş-Şifâʿın et-Tabîʿiyyât bölümünün sekizinci fenninde Kitâbü’l-Ḥayevân’ı ele alır. Fakat İbn Sînâ’nın yaklaşımı salt bir özetleme faaliyetinin ötesinde, Aristoteles’i zamanının tıbbi, biyolojik bilgisi ile güncelleyen bir mâhiyettedir.
Aristoteles ve İbn Sînâ’da Canlıların Oluşumu Üzerine, üç bölüm, Arapça-Türkçe metnin paralel olarak bulunduğu bir ek ve sözlüklerden oluşmaktadır. İlk bölüm Aristoteles’i, onun canlılarla ilgili yaptığı çalışmaları, bu çalışmaların öncesinde mevcut olan arka planı ve Aristoteles’in çalışmalarından sonra İslâm dönemine kadar yapılmış yazılı faaliyetlerini konu edinmektedir. İkinci bölümde, Aristoteles’in biyoloji eserlerinin Arapçaya alımlanışı ve sonrasında oluşan literatür incelenmektedir. Üçüncü bölüm ise kitabın asıl gündemini oluşturmaktadır. Burada, İbn Sînâ’nın Kitâbü’l-Ḥayevân’ının 15-19. makaleleri arasında bulunan Canlıların Oluşumu Üzerine kısmı Aristoteles ile mukayeseli bir biçimde felsefi-bilimsel bağlamda incelenmektedir. Bu amaçla İbrâhim Medkûr’un neşri kullanılmış ve ilgili kısım Arapçadan Türkçeye çevrilmiştir. Aristoteles’in Canlıların Oluşumu Üzerine eseri de arka plan bilgisi oluşturması için çeviri-özet şeklinde bölüm içerisinde İbn Sînâ’nın metni öncesinde yer almaktadır.