Cengiz Aytmatov ve Masal Dünyası _{Masal ve Efsanelerin Arketipsel Çözümlemesi}

Cengiz Aytmatov (1928-2008), iki kutuplu dünyanın sancılı yirminci yüzyılında, Kırgızistan’ın Şeker Köyü’nde dünyaya gelir. Özelde Kırgız, genelde ise dünya edebiyatının zirve şahsiyetlerinden birisi olur. Öyle ki Aytmatov’un eserleri 175 dile çevrilir ve Fransız şair Louis Aragon tarafından “dünyanın en güzel aşk hikâyesinin yazarı” olarak kabul edilir. Aytmatov, daha küçük yaşlarda -elinizde tuttuğunuz inceleme kitabına da konu olan- ninesi Ayımkan’dan dinlediği ninni, masal ve efsanelerle yetişir ve hayal kurma yeteneği geliştirerek iç dünyasına yönelir. Baskı ve korkunun ayyuka çıktığı Türkistan bozkırlarında, Repressiya’da kendi babasını kaybederken ulusunun babası Manas’a sığınarak çocukluk yıllarını zorlu bir şekilde atlatır. Aytmatov’un zorlu yılları, gençlik ve yetişkinlik çağında da yakasını bırakmaz. Bu da kaleme aldığı hemen her edebî üründe satır aralarına gizlenmiş bir şekilde varlığını sürdürmeye devam eder. Özellikle incelenmiş olan masal ve efsanelerde bu zorlu yılların izleri görülür. Bilindiği üzere halk edebiyatının anlatma esasına bağlı edebî ürünleri, neredeyse her toplum için “animizm” ve “mitlerden” başlayarak özelde bireysel ve toplumsal, genelde ise kolektif bilincin özelliklerini yansıtan önemli kaynaklardandır. Kitapta incelenen masal ve efsanelerde de benzer bulgular görülmektedir. 

İşte elinizde tuttuğunuz bu çalışmada, yazarın vefatından yıllar sonra Легенды и Сказки adıyla 2018’de Rusça olarak yayımlanan masal ve efsaneler Türkçeye çevrilerek Carl Gustav Jung’un “Analitik psikoloji” ve Joseph Campbell’ın “Monomit” kuramlarıyla çözümlemesi yapılmaya çalışılmıştır. Kitaptaki sekiz anlatının beşi, yazar henüz hayatta iken romanlarının içinde kullanılmıştır. Kalan üç anlatı ise yazarın hayatta iken kaleme alıp eserlerine girmeyen ve “bu çalışmayla ilk defa okurların karşısına çıkacak olan iki masal ve bir efsane”den oluşmaktadır.

Aytmatov’un folklor konulu bu eserini Kırgız Cumhuriyeti’nin 30. yılında, Cengiz Aytmatov’un aziz ruhuna ithafen yayımlıyor olmaktan kıvanç duyuyor; eserin Türklük bilimine hayırlı olmasını temenni ediyoruz.