Dünya Tarihi 1

Tarih, toplumları, milletleri ya da bir takım kuruluşları etkileyen hareketlerden doğan, olayları, zaman ve yer göstererek anlatan, bu olaylar arasındaki ilişkilerin daha önceki ve sonraki olaylarla bağlantılarını kuran ve her milletin kurduğu medeniyeti inceleyen bir bilim dalıdır. Yani tarih, insan, zaman, mekân, olay ve düşüncelerin bileşimidir. İstikbal, mazi ile şekillenir. Bu şekillenme daha çok tarih anlatımları ve tarih yazıcılığı ile gerçekleşir.

Yüzyıllardır tüm dünyada olduğu gibi Osmanlı Devleti'nde de tarih ile ilgili birçok eser telif edilmiştir. Bunların bazıları dünya tarihi, bazıları devletlerin ve milletlerin tarihi, bazıları ise kurumların tarihidir. Dünya tarihini konu alan geniş kapsamlı bu eserlerden biri de bir Osmanlı bürokratı olan Diyarbakırlı Said Paşa'nın kaleme aldığı "İbretler Aynası" anlamına gelen Mir’âtü'l-iber adlı eseridir. Sadeleştirerek yayına hazırladığımız bu eser, Hicri 1304-1306 tarihlerinde İstanbul'da Karabet ve Kasbar Matbaası’nda basılmıştır. Dünyanın yaratılışından ve insanlığın başlangıcından itibaren tarihin aşamalarını inceleyen bu eser, tarih ilmi ve bu ilmin istifade ettiği yardımcı ilimler hakkında bilgi veren bir mukaddime ile başlamaktadır.

Diyarbakırlı Said Paşa'nın 19. yüzyılda kaleme aldığı Mir’âtü'l-iber’in dilinin, anlatılan konuya bağlı olarak değişiklik göstermekle birlikte, çok sade olduğu söylenemez. Yazar, zaman zaman uzun, secili anlatımı hatırlatan cümleler kurmuştur. Bunun yanında tanım cümleleriyle birlikte tarihlerin verildiği cümleler daha kısadır. Yerine göre faydalı cümleler türünden açıklama cümlelerine de yer vererek tarihi bilgileri mevcut kaynaklardan aktarma yoluna gitmiş, anlatımın akışı içinde kendi cümlelerini dile getirmiştir. Said Paşa, eseri hazırlarken dinî, ilmî, eski ve yeni birçok kaynaktan istifade etmiş ve istifade ettiği bu kaynakları da zikretmiştir. Mesela kâinatın yaratılması hadisesini Kur'ân-ı Kerîm ve Tevrat'tan delillerle anlatmış, arkeoloji ve benzeri ilimlerin konu edildiği görüşleri de Kur’ân’ın nassı yönünde belirtmiştir.

Dokuz ciltten oluşan Mir’âtü’l-iber’de başlangıçtan itibaren insanlığın geçirdiği evreler tarih, coğrafya, kültür ve medeniyetle birlikte ele alınmıştır.

Mukaddime bölümünden sonra, Said Paşa’nın, Mir’âtü’l-İber’inin dokuz cildinin muhtevası şu şekildedir:

1. Cilt: Âlem’in yaratılışı, Cin kavmi ve İblîs’in yaratlışı, Hz Âdem’den Hz. İsa’ya kadar büyük peygamberlerin hayatı, dillerin değişmesi, Yahudi milletinin ahvâli konularına yer verilmiştir. Bunların yanında Asya Kıtası, Mezopotamya, Bâbil, Asur, Farslar, Pişdadiyan, Med, Sasaniyan devletleri ve Eski Farsların medeniyet ve mezhepleri üzerinde durulmaktadır.