İdeolojinin Kıskacında Türk ve Müslüman Kimliği - Azerbaycan-Sovyet Edebiyati Örneği

İDEOLOJİNİN KISKACINDA TÜRK VE MÜSLÜMAN KİMLİĞİ
Azerbaycan-Sovyet Edebiyatı Örneği

ÖMER FARUK ATEŞ

Edebiyat ve ideoloji arasındaki ilişki hem sanatçıların hem de eleştirmenlerin üzerinde durduğu önemli bir konu olup ideolojilerden tamamen arındırılmış bir edebiyatın mümkün olup olmadığı uzun bir geçmişe dayanan derin bir tartışmadır. XX. yüzyılda kurulan Sovyetler Birliği’nin doğrudan edebiyata müdahale etmesi, estetik yönüyle ön plana çıkması gereken edebî eserlerin birer propaganda metnine dönüşmesine neden olmuştur. Bu kitap, Sovyetler Birliği’nin resmî edebiyat görüşü olan sosyalist realizmin Azerbaycan edebiyatındaki yansımasını Moskova yönetiminin kimlik politikalarıyla ilişkilendirerek ele almayı amaçlamaktadır. Sovyet yönetiminin kurgulamaya çalıştığı sosyalist kimliği ile geleneksel Müslüman-Türk kimliği ve onun XX. yüzyıl başlarındaki modernizasyonu arasında ortaya çıkan çatışma, sosyalist realizm anlayışıyla yazılan metinlerin Türk dünyası içerisinde kimlik tahribatına hizmet etmesi sonucunu doğurmuştur. Bu kitap, söz konusu kimliksizleştirme süreçlerinin bir parçası olarak edebî eserlerde kullanılan izlek, kurgu, karakterizasyon ve söylem biçimlerini edebiyat-ideoloji ilişkisi bağlamında ve Azerbaycan edebiyatı özelinde ele almaktadır.