İran Büveyhileri _{(322-448/934-1056) - (Siyaset, İdari Teşkilat ve Sosyo-Kültürel Hayat)}

İran coğrafyası tarih boyunca pek çok kez farklı milletlerin ve devletlerin hâkimiyeti altına girmiştir. Bunlardan birisi de 10. ve 11. yüzyıllarda hüküm süren Büveyhîler’dir. Aslen Deylemli olan Büveyhîler, Deylem bölgesinde yaşayan pek çok kişi gibi savaşçı yetenekleriyle temayüz etmişlerdir. Nitekim hanedanlığın temelini atan İmâdüddevle Ebû’l-Hasan Ali, Rüknüddevle Ebû Ali Hasan ve Muizzüddevle Ebû’l-Hasan Ahmed savaşçı özellikleri sayesinde Deylemin önemli hanedanlarından biri olan Ziyârî Hanedanlığı’nın hizmetine girmişler ve ardından da Ziyârîler’e karşı giriştikleri mücadeleler sonucunda İran’da kendi hanedanlıklarını tesis etmeye başlamışlardır. Daha sonra ise Saffârîler, Abbâsîler, İran’da hüküm süren yerel hanedanlar ve Sâmânîler’e karşı giriştikleri mücadeleler sonucunda hanedanlıklarının sınırlarını geniş bir coğrafyaya yaymışlardır. Bunun sonucunda da Fârs bölgesinde İmâdüddevle, Cibâl bölgesinde Rüknüddevle, Hûzistân bölgesinde küçük kardeşleri Muizzüddevle daha sonra ise Adudüddevle Ebû Şücâ Fennâhüsrev b. Rüknüddevle’nin gayretleri sonucunda Kirmân bölgesinin de hâkimiyet altına alınmasıyla birlikte İran’da; Fârs-Hûzistân Büveyhîleri (322-448/933-1056), Cibâl (İsfahân-Rey-Hemedân) Büveyhîleri (331-414/943-1029) ve Kirmân Büveyhîleri (324-440/936-1048) kurulmuştur. İran’da üç kol şeklinde kurulan Büveyhîler özellikle Adudüddevle Ebû Şücâ Fennâhüsrev b. Rüknüddevle döneminde Irak Büveyhîleri de dâhil olmak üzere tek bir yönetim altına toplanmıştır. Bunun dışında Büveyhîler en geniş sınırlara Adudüddevle’nin hükümdarlığı döneminde ulaşmış ve yine en parlak dönemi de Adudüddevle’nin hükümdarlığı döneminde yaşamışlardır. Büveyhîler’e dair araştırmacılar tarafından birçok eser ortaya konmuştur. Fakat bu çalışmaların hiçbiri İran’da hâkimiyet kurup Abbâsîler, Sâmânîler, Gâzneliler ve Selçuklular ile etkileşim içinde olan Büveyhîler’in İran’daki bütün kollarını kapsayacak şekilde değildir. Zira bu çalışmalar daha çok Irâk Büveyhîleri hakkında olup, kısmen de Fârs-Hûzistân Büveyhîleri ve Kirmân Büveyhîleri’ne dairdir. Bu durum ise Büveyhîler’in İran’daki tüm kollarını kapsayan akademik bir çalışma yapmaya sevk etmiştir. Bu çalışmamızdaki amaç Büveyhîler’in İran’daki kollarına dair siyasi, sosyal ve kültürel bilgilerden bahsederek Büveyhîler’e dair bilgilerin tüm yönleriyle derli toplu bir şekilde anlatılmasını sağlamaktır. Çalışmamızda Deylem coğrafyası ve Deylemliler’den Büveyhîler’in nesebleri, İran coğrafyasındaki siyasi tarihlerinden bahsetmekle birlikte Büveyhîler’in İran’da hâkimiyet kurdukları süre zarfında sahip oldukları İran’daki sosyo-kültürel ve ekonomik hayat bir bütün halinde ele alınmaya çalışılmıştır.