Oryantalist Hadis Anlayışı ve Eleştirisi

XIX. ve XX. yüzyıllar genelde İslâm özellikle de hadisle ilgili oryantalist çalışmaların yoğun olduğu bir dönemdir. Bu asırlarda yaklaşık altı yüz civarında oryantalist, telif, tercüme, neşir, ansiklopedi maddesi olmak üzere iki bine yakın çalışma yapmıştır. Bu dönemde oryantalist hadis anlayışının temelini Ignaz Goldziher atmış, Joseph Schacht ve onu takiben Gautier Herald A. Juynboll geliştirmiştir. Oryantalistlerin üstadı kabul edilen Goldziher’in eserleri özellikle müsteşrikler arasında en önemli kaynak kabul edilmiş, onlardan yapılan nakiller ileri sürülen birtakım görüş ve iddiaların delilleri olarak gösterilmiştir. Modern dönem araştırmalarında, genel olarak Goldziher’in ulaştığı neticeler ölçü olarak kabul edilmiş ve temel problemlerde olduğu gibi, teferruatta da ona atıfta bulunulmakla yetinilmiştir. Joseph Schacht ve Gautier Herald A. Juynboll da Goldziher’in özellikle hadis alanındaki görüşlerinin aşılamaz olduğunu ileri sürerek kendi misyonlarının onun başlattığı noktayı daha ileri götürmek olduğunu ifade etmişlerdir. Böylece sözü edilen üç oryantalist Batı’daki hadis araştırmalarının kurucusu ve belirleyicisi konumunu elde etmişlerdir.

Hadislerin Hz. Peygamber’le hiçbir ilişkisinin bulunmadığı temel anlayışına dayanan oryantalistlerin kanaatleri, Müslümanlardan görüşlerinden tamamen farklıdır. Müslümanların araştırmaları, Hz. Peygamber’e ait olduğu iddia edilen bilgilerin ona (s.a.) ait olup olmadığını/sıhhatini tespit etmeyi amaçlarken; oryantalistlerin çalışmaları bu bilgilerin Müslümanlar tarafından ona (s.a.) ne zaman nispet edildiğini tespite yöneliktir.

Oryantalistlerin hadislerle ilgili kullandıkları temel kavramlarından “dating of traditions (hadislerin tarihlendirilmesi)” ile kastettikleri de budur. Dolayısıyla oryantalistlerin hadislerle ilgili uyguladıkları yöntemler de kullandıkları kavramlar da Müslümanlarınkinden farklılık arz eder. Bu durum bir taraftan oryantalistlerin hadis araştırma alanları ve vardıkları sonuçların farkını diğer taraftan temel İslâm kaynaklarını kullanmadaki başarıları ile tarafsız davranıp davranmadıklarını ortaya koymayı gerektirmektedir.